Proces tworzenia się państwa polskiego w X wieku

Autor: Maja Rudzka

Kształtowanie się państwa polskiego ma swój początek już w wieku IX. Okres ten przypisuje się do epoki średniowiecza i zarazem panowania pierwszego potwierdzonego w źródłach władcy z rodu Piastów- Mieszka I, który podczas swojego sprawowania władzy na ziemiach polskich, bardzo przyczynił się do rozwoju państwa. Pierwsze lata „wieku średniego”, to czas przemieszczania się wielu plemion w poszukiwaniu nowych siedzib. Proces tworzenia się państwa polskiego datuje się jednak głównie na wiek X i to właśnie będzie tematem mojej pracy.

Ziemie polskie w IX i X w. zamieszkiwane były przez rozmaite plemiona. Tereny dzisiejszej południowej Polski zajmowali Opolanie, Wiślanie, Ślężanie i Trzebowianie. Nad jeziorem Gopło zlokalizowano Goplan, zaś na wschód od nich plemiona Mazowszan i Lędzian. Na północ od Trzebowian znajdowały się natomiast siedziby Dziadoszan, którzy graniczyli z potężnym plemieniem Polan, zajmującym dorzecze Warty i Noteci. Z podanych szczepów możemy podać jednak dwa główne, które przejęły inicjatywę zjednoczeniową prawdopodobnie już na początku IX w. Pierwsze ruchy państwotwórcze zauważa się albowiem na ziemiach plemienia Wiślan, gdzie na terenie dzisiejszej Małopolski działała sprawnie funkcjonująca organizacja grodowo- plemienna. Niestety pod wpływem sąsiada - Państwa Wielkomorawskiego - rozwój został zahamowany, a jak przypuszczają historycy, ich ziemie zaanektowane.

Drugim plemieniem, które w sposób szczególny zasługuje na uwagę są Polanie. To właśnie oni w pierwszej połowie X w. rozpoczęli skuteczną ekspansję terytorialną, wchłaniając do swojego państwa takie grody jak Poznań, Gniezno czy Ostrów Lednicki. W tym wypadku możemy powiedzieć więc, że państwo polskie powstało z połączenia i zjednoczenia plemion zamieszkujących tereny pomiędzy Wisłą i Odrą. Dodatkowo, najbardziej aktywną ekspansję Polan zauważamy w okresie panowania Mieszka I, który władzę na terenie państwa polskiego sprawuje od ok. 960- 992r.

Ów władca z rodu Piastów zarządzał nowo tworzącym się państwem bardzo rozsądnie i konsekwentnie. Zachowane źródła pozwalają twierdzić, że Mieszko I był utalentowanym wodzem, sprawnym politykiem i charyzmatycznym władcą. Prowadził zręczne działania dyplomatyczne, zawierając sojusze ze Szwecją, Czechami i Świętym Cesarstwem Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W roku 963 dopiero powstałe państwo Polan, rozpoczęło ekspansję w kierunku północno- zachodnim oraz południowym. Rozpoczęły się starcia z Wieletami, które zakończone dopiero w 972r. po wygranej przez Mieszka I bitwie pod Cedynią, zaowocowały przyłączeniem Pomorza Zachodniego do ziem Polski. Z licznych źródeł wiemy także, że za panowania władcy podczas skutecznych działań militarnych, do państwa Polan przyłączono także Mazowsze, Śląsk oraz Małopolskę. Nie bez przyczyny historycy twierdzą, iż miało ono charakter patrymonialno- militarny. W całości należało do Mieszka I i miało mocno rozwiniętą sferę militarną. W dziele „Historia Polski” N. Daviesa czytamy również, że elitę władzy tworzyła grupa jego wojowników, w której skład wchodzili oprócz Słowian także Normanowie.

Od zachodu państwo Mieszka graniczyło z Cesarstwem Niemieckim, zaś od południa ze schrystianizowanymi Czechami. Ważną datą dla historii państwa polskiego jest rok 965, kiedy to doszło do ślubu głowy państwa z córką czeskiego księcia- Dobrawą. Był to niewątpliwie ruch strategiczny, który miał poprawić stosunki między krajami i w 966r. doprowadził do przyjęcia chrztu przez władcę polskiego. Dla Mieszka I i jego najbliższych współpracowników był on momentem przełomowym w dziejach państwa Polan. Rozpoczynał długi okres chrystianizacji, wprowadzenia religii,  która na dotąd zamieszkałych przez pogan terenach, napotykała liczne trudności. Chrzest księcia, kojarzony jednoznacznie z Chrztem Polski był krokiem do wejścia państwa w zachodni krąg kultury chrześcijańskiej i znacznie zwiększył jego prestiż pośród innych narodów europejskich. Kraj Polan widoczny  był od tamtej pory na arenie międzynarodowej jako kraj cywilizowany, posiadający zwierzchnictwo papieża. Oprócz tego, przybyli z innych krajów z kapłani, przyczynili się do rozwoju kultury i oświaty oraz rozpoczął się proces tworzenia struktur organizacji kościelnej, która w tym czasie była też istotnym elementem aparatu administracyjnego.

Stosunki państwa polskiego z Czechami pogorszyły się nieco tuż po śmierci Dobrawy. W wyniku walk, Mieszko I przyłączył do ziem Polski Śląsk oraz dawne terytoria należące do plemienia Wiślan. Pod koniec jego panowania (ok. 992r.) zostaje wydany dokument o nazwie Diagome Iudex, w którym opisano już ostateczne granice państwa (po śmierci Mieszka uległy one zmianie) oraz dochodzi do powierzenia kraju pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Do dziś nie są znane przyczyny takiej decyzji, a sam dokument posiada wiele możliwości interpretacyjnych.

Dzięki nieustannym walkom oraz próbom rozszerzenia terytorium przez następnych władców, państwo polskie po śmierci Mieszka I (922r.) rozwijało się bardzo dynamicznie. Najważniejsze ziemie, które stały się przyczyną sporów z państwami sąsiadującymi to przede wszystkim Śląsk, Milsko, Pomorze, Łużyce, Miśnia, Grody Czerwieńskie oraz Morawy. Ziemie te miały wielkie znaczenie zarówno gospodarcze jak i polityczne. Tuż po przejęciu tronu przez jedynego wspólnego syna Mieszka I i Dobrawy - Bolesława zwanego Chrobrym, który sprawował władzę aż do 1025r., - zauważamy postępującą współpracę z Cesarstwem.