Łacińskie Sentencje

Prawnicy w swych pismach procesowych często odwołują się do łacińskich sentencji. Są to krótkie, jednozdaniowe maksymy, które przedstawiają podstawowe zasady prawne. Sentencje te były sformułowane przez prawników cieszących się dużym autorytetem -  przeważnie jurystów starożytnego Rzymu. Sentencje prawniczy można więc porównać do reguł postępowania, która mają wielowiekowe tradycje, jednak trzeba pamiętać, że sentencje prawnicze nie są normami prawa, a niektóre z nich przestały być używane, ponieważ nie odpowiadają współczesnym stosunkom społecznym, ustrojowy i prawnym.

 

Wiele z nich ma jednak uniwersalne znaczenie, gdyż podstawowe konstrukcje prawne wypracowane przez jurystów rzymskich nie uległy zmianie. Znaczenie tego rodzaju sentencji zostało w symboliczny podkreślone poprzez zamieszczenie ich na  76 kolumnach budynku Sądu Najwyższego w Warszawie. Na kolumnach widnieje  osiemdziesiąt sześć paremii prawniczych w języku polskim i łacińskim, zaczerpniętych przeważnie z  pism jurystów rzymskich oraz ustawa  cesarzy rzymskich.

 

Ogólne sentencje prawne:

Aequitas sequitur legem – Słuszność idzie za prawem

Alienius dolus nocere alteri non debet – Nikogo nie powinien obciążać cudzy podstęp

Cedant arma togae – niech oręż ustąpi przed togą

Cessante ratione legis cessat et lex ipsa – gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc i sama ustawa

Consuetudo pro lege servatur  – zwyczaj jest traktowany jako prawo

Culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti – winą jest mieszanie się do rzeczy, które nas nie dotyczą

Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur – ustawy niekiedy drzemią, a nigdy nie umierają

Dura lex, sed lex – twarde prawo, ale prawo

Ex his, quae forte uno aliquo casu accidere possunt, iura non constituuntur – praw nie ustanawia się dla przypadków, które mogą się zdarzyć tylko raz

Fiat iustitia, pereat mundus – sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat

Hominem causa omne ius constitutum sit – wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi;

Ignorantia legis non excusat – nieznajomość prawa, ustawy nie jest wytłumaczeniem Imperitia culpae adnumeratur – brak doświadczenia zalicza się do winy

Inter arma silent leges – podczas wojny milczą prawa

Is fecit, cui prodest  – uczynił ten, komu przyniosło to korzyść

Iura novit curia  – sąd zna prawo

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere – nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy

Ius est ars boni et aequi – prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest – prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznania każdemu należnego mu prawa

In legibus fundamentum rei publicae- fundament republiki tkwi w ustawach

Lege non distinguente nec nostrum est distinguere – tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą jest rzeczą wprowadzać rozróżnienie

Leges ab omnibus intellegi debent – ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich

Lex iubeat non disputat – prawo nakazuje, a nie dyskutuje

Locus regit actum – miejsce rządzi czynnością prawną

Leges salutem civitatis saluti singulorum anteponunt - ustawy przekładają dobro państwa nad dobro jednostki

Legum ministri magistratus legum interpretes iudicies - urzędnicy są sługami prawa a sędziowie jego tłumaczami

Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria - prawo nakazuje to, co należy czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych

Male nostro iure uti non debemus – nie powinniśmy źle korzystać z naszych praw

Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri lucupletiorem – albowiem słuszne jest z natury, aby nikt się nie bogacił ze szkodą drugiego

Nemo de domo sua extrahi potest – nikt nie może być wyrzucony ze swojego domu

Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat – reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą

Non exemplis, sed legibus iudicandum est – należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia

Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta – argumenty należy oceniać nie według liczby, ale znaczenia

Non omne quod licet honestum est – nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe

Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem – nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku

Novus rex, nova lex – nowy król, nowe prawo

Nulla voluntas errantis est  – kto jest w błędzie, nie wyraża swojej woli

Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur – nie uważa się, aby postępował podstępnie ten, kto wykonuje swoje uprawnienia

Ne impediatur legatio - posłowie niech będą uważani za świętych

Nemo non benignus est sui iudex - nikt nie jest dla siebie nieprzychylnym sędzią

Nihil consensui tam contrarium est, quam vis atque metus - nic nie jest tak bardzo przeciwne zgodzie jak siła i strach

Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest – Wszelka definicja w prawie cywilnym jest ryzykowna, rzadko bowiem zdarza się, by nie można było jej wywrócić

Optima est legum interpres consuetudo – zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem – we wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa

Princeps legibus solutus  – panujący nie podlega prawom

Prior tempore potior iure – pierwszy w czasie lepszy prawem

Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, ius privatum est quod ad singulorum utilitatem – Prawem publicznym jest prawo odnoszące się do interesu państwa, a prawem prywatnym prawo dotyczące korzyści poszczególnych jednostek

Quid leges sine moribus? – cóż znaczą ustawy bez obyczajów

Qui iure suo utitur, neminem laedit  – kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego

Ratio est anima legis – sens ustawy jest jej duszą

Res ipsa loquitur – rzecz mówi sama za siebie

Regula est, quae rem quae est breviter enarrat - regułą jest zwięzłe wyjaśnienie istoty rzeczy

Salus rei publicae suprema lex esto – dobro publiczne winno być najwyższym prawem

Sancti habeantur legati – posłów należy traktować jak nietykalnych

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem – znać ustawy to nie znaczy trzymać się ich słów, lecz rozumieć ich sens i znaczenie

Silent leges inter arma – milkną prawa w szczęku broni

Summum ius summa iniuria – najwyższe prawo może stać się najwyższym bezprawiem

Semper specialia generalibus insunt – zawsze szczegóły mieszczą się w ogółach

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio – przy takim samym sensie ustawy, takie same postanowienia ustawy

Ubi societas, ibi ius  – gdzie społeczeństwo tam prawo

Usus est unus legum corrector – zwyczaj jest jedynym korektorem prawa

Ubi ius, ibi onus – gdzie prawo tam obowiązek

Ubi ius, ibi remedium – gdzie prawo tam lekarstwo

Ubi ius incertum, ibi ius nullum - gdzie prawo niepewne tam nie ma prawa

Ubi periculum, ibi lucrum  – gdzie niebezpieczeństwo tam zysk

Venire contra factum proprium nemini licet – nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów

Videant consules, ne quid detrimenti res publica capiat – niechaj Konsulowie baczą, aby państwo nie poniosło jakiegoś uszczerbku