Autor: Michał Rudzki
Demonopolizacja wiedzy prawniczej okazała się jednym z
największych przełomów w historii prawa rzymskiego. Dotychczas taką możliwość
rezerwowano dla kolegium pontyfików. Jednak około 304 r. p.n.e. ujawniono
formuły aktów prawnych oraz skarg procesowych. Około 250 r. p.n.e. Tyberiusz
Korunkaniusz zaczął udzielać porad i wyjaśniać zasady prawa. Zastosowany przez
niego rodzaj ustnej dydaktyki aż do okresu późnego cesarstwa pozostał metodą par excellence w rzymskiej nauce prawa.
Według niektórych to zapoczątkowało rzymską jurysprudencję.
Wydarzenie to miało istotne znaczenie i rozpoczęło proces
desakralizacji prawa. Oznaczało to także koniec fazy ezoterycznej, osnutej
legendą w historii prawa i dało początek fazie wulgaryzacji, czyli
rozpowszechniania nauk. Nauka stała się dostępna dla aspirujących polityków z
górnych warstw społecznych. Stąd nie było to osiągalne od samego początku dla
każdego, dalej wybrane grono mogli stanowić nieliczni. Do podstawowych rodzajów
działalności jurystów należało: respondere
– udzielanie opinii i odpowiedzi na zapytanie, cavere – praktyczna pomoc w sporządzaniu zawiłych aktów, agere – udzielanie porad prawnych
sugerujących najkorzystniejsze rozwiązanie problemu.
Juryści prowadzili także prywatną działalność
dydaktyczną. Już w okresie pryncypatu opinie prawników (responsa prudentium) stały się źródłem tworzenia prawa. Nakierowani
byli wówczas na cele praktyczne. Wobec tego, metodami rzymskiej jurysprudencji
było prawidłowe znalezienie prawa dla konkretnych przypadków (casus). Juryści pomagali w ten sposób
osobom prywatnym, ale też magistraturom i sędziom. Tworzyli oni także quaestiones, definitiones, podręczniki do prawa (institutiones), komentarze do ustaw, opracowania, komentarze do
dzieł (digesta), czy notae.
Niektórzy juryści otrzymali od Oktawiana Augusta
przywilej – prawo do udzielania wiążących odpowiedzi z upoważnienia cesarza (ius respondendi ex auctoritate principis).
Stąd mieli realny wpływ na rozwój obowiązujących źródeł państwa. Jednak według
prof. Kodrębskiego przyznanie takiego przywileju oznaczało jedynie wyróźnienie
opinii wśród innych „na zasadzie prestiżu”. Tacy potwierdzeni juryści wpływali
w sposób znaczący na kierunek orzecznictwa sądowego. W okresie klasycznym, I i
II wieku zostały stworzone dwie słynne szkoły prawnicze (sectae): szkoła Sabinianów założona przez Capito oraz szkoła
Prokulianów założona przez Labeo. Ich nauczanie skupiało się na osobistym
kontakcie ze słuchaczami (auditores)
i miało korzystny wpływ na powstawanie nowych dzieł rzymskiej jurysprudencji.
Prace jurystów z tego okresu nie zachowały się (poza Institutiones wybitnego Gaiusa).
W okresie dominatu nastąpił upadek rzymskiej nauki prawa.
Juryści nastawieni byli na dostosowywanie starszych dzieł do realiów szybko
rozwijającego się państwa multikulturowego.
Juryści rzymscy należeli do elity społecznej, ale też
zajmować się prawem początkowo mogli tylko zamożni. Wydaje się to być pierwszym
krokiem do upowszechnienia wiedzy prawniczej. Za czasem zwiększające się zbiory
zmuszały do angażowania w prace osoby spoza ścisłego kręgu wybranych. Taki
rozwój prawa rzymskiego i późniejsza recepcja jego zasad do innych systemów
prawnych sprawiła, że stanowisko jurysty przestało być niedostępne dla
ambitnych członków społeczeństwa. W takiej formie utrzymało się to do dziś,
gdzie można zgłębiać swoją wiedzę prawniczą bez konieczności skrywania się pod
przydomkami autorskimi. W ten sposób społeczeństwa są bardziej świadome swoich
praw, a dzięki powszechności uprawnień prawniczych, koszty związane z
zasięganiem opinii są w osiągalnych ramach.
Bibliografia:
1. A. Dębiński, Rzymskie prawo prywatne. Kompendium,
Warszawa: LexisNexis, 2017
2. W. Rozwadowski, Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z
wyborem źródeł, Poznań: ARS BONI ET AEQUI, 2003
3. W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie. Instytucje,
Warszawa: C.H. Beck, 2014
4. K. Kolańczyk, Prawo rzymskie, Warszawa: LexisNexis, 2016
5. S. Lewandowski, Retoryczne i logiczne podstawy
argumentacji prawniczej, Warszawa: Lex 2015
6. A. Dębiński, Kościół i prawo rzymskie, Lublin:
Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2007
