Droga do zjednoczenia w XIX wieku na przykładzie Niemiec i Włoch

Autor: Maja Rudzka

Wiek XIX to dla historii wszystkich krajów bardzo burzliwy okres. Wzrastająca świadomość narodowa i chęć zmian bardzo wpłynęła na formowanie państw i stosunki dyplomatyczne narodów. W latach 1848- 1849 przez niemal całą Europę przetoczyła się fala manifestacji i zbrojnych zamieszek, które przybierając na sile i formując się w ruchy społeczne, napierała na władze. Okres ten zapisał się na kartach historii w sposób szczególny otrzymując nazwę „Wiosny Ludów”. Niektóre narody żądały wręcz autonomii, niepodległości lub zjednoczenia, nie godząc się z ładem ustalonym w Wiedniu. Coraz częściej wysuwane rewolucyjne żądania zmiany ustroju politycznego i niesnaski na tle narodowościowym były wystarczająco niepokojące. Ten fakt zdecydowanie był powodem i początkiem ruchów zjednoczeniowych w Niemczech i Włoszech w XIX w. To właśnie jest celem mojej pracy.

W przypadku państwa włoskiego, które w latach Wiosny Ludów zmagało się z licznymi manifestacjami i demonstracjami zainspirowanymi chęcią obalenia rządów absolutnych, wprowadzeniem konstytucji, odzyskaniem niepodległości i zjednoczeniem, większą rolę odegrała prowadzona przez władze polityka „risorgimento”, kierowana ideą odrodzenia. Pomimo walk z państwami ościennymi i licznych ruchów zjednoczeniowych po okresie wzrostu świadomości narodów, nie udało się doprowadzić do takiego porozumienia, do jakiego doszło po roku 1850. Idea utworzenia państwa włoskiego była żywa m.in. w Królestwie Sardynii, gdzie utrzymano liberalną konstytucję. Ogromną rolę w odbudowywaniu państwa, które ostatecznie uzyskało nazwę Włoch odegrał rządzący w latach 1852- 1861 król Wiktor Emanuel II i premier, hrabia Camillo Cavour. Skłonił on do współpracy większość włoskich elit politycznych. Jedynie republikanie z Mazzinim na czele nie dali się namówić.

Udział Sardynii w wojnie krymskiej przyniósł jej duże korzyści polityczne. W 1858r. doszło do układu w Plombieres z Francją, dzięki czemu państwo włoskie umocniło swoją pozycję, a cesarz Francji- Napoleon III, zyskał większy prestiż. Popierał on ruchy zjednoczeniowe we Włoszech, chciał jednak stworzyć z Królestwem Sardynii federację państw, co oznaczało całkowity sprzeciw zjednoczenia się wszystkich państw na Płw. Apenińskim. Miał świadomość, iż po tym wydarzeniu Włochy byłyby zbyt silnym państwem, zagrażając Francji.

Sardynia mimo wszystko popierana przez Francję chciała sprowokować do ataku Austrię, która była w posiadaniu Wenecji i innych wartościowych terenów. Miała na celu zjednoczyć wszystkie ważne terytoria i rozprawić się z dawnym wrogiem. Przeprowadzano manewry wojskowe i akcje propagandowe, które w 1859r. zaowocowały wypowiedzeniem Piemontowi wojny przez Austrię. Ku radości Włochów, wygrano w bitwie pod Magentą i Solferino, wzbudzając we Francuzach niepokój, który doprowadził do jej ugody z Austrią w Villafranca. Pomimo licznych akcji ugodowych i terytorialnych Cavour wciąż nie był zadowolony z wyników wojny. Jednak po pokonaniu Austrii- strażniczki politycznego rozbicia Włoch, łatwiej było zrealizować ideę „risorgimento.” Grupy zorganizowane przez premiera włoskiego przejęły władzę w Parmie, Modenie i Toskanii, następnie przeprowadzając tam plebiscyty o przyłączeniu się do Piemontu. W 1860r. opanowano Sycylię i Neapol pod dowództwem Garibaldiego. Na ziemiach Królestwa Obojga Sycylii także odbyły się plebiscyty, których wrogiem był Napoleon III. Aby nie dopuścić do zajęcia przez Sardynię całego Państwa Kościelnego, wysłał oddziały francuskie do obrony Rzymu. Włosi ostatecznie nie wystąpili zbrojnie przeciwko dawnemu sprzymierzeńcowi. A 1861 roku zwołano w stolicy Piemontu- Turynie parlament, który ogłosił powstanie Królestwa Włoskiego, na którego czele stanął Emanuel II. Ostatecznie po roku 1866 przyłączono także Wenecję, a w późniejszym czasie, pod wpływem kolejnej wojny w 1870r. pomiędzy Francją a Prusami, Włochy były w posiadaniu Rzymu.

Niemcy zawdzięczają swoją jednolitość terytorialną kanclerzowi, premierowi Ottonowi von Bismarckowi, który w rzeczywistości do 1890r. kierował pruską polityką. Jego głównym celem było zjednoczenie Niemiec. Sądził, że wzmocnione militarnie i ekonomicznie państwo będzie w ten sposób stawić czoło potężnej Rosji. Chciał sprawić, że państwo niemieckie stanie się silne dzięki utworzeniu więzi narodowych, sprawnej dyplomacji i udanych akcji zbrojnych. Już na początku XIX w. Prusy zaczęły się umacniać i dążyć do utworzenia mocnej armii. Utworzono także znakomity sztab wojskowy pod dowództwem Helmutha von Moltke.

Kanclerz Bismarck zdawał sobie sprawę z tego, że powstanie silnego państwa, jakim miały być Niemcy, będzie stwarzało zagrożenie dla państw ościennych i budziło niepokój. W tym celu pragnął pokierować polityką zagraniczną tak, aby nie doprowadzić do żadnej antypruskiej koalicji. Udało się zyskać sojusznika w Rosji na mocy traktatu Alvenslebena, co stwarzało znakomitą sytuację dla Prus. W dobie wciąż toczących się walk o ziemie zabrane i bogate w złoża terytoria dobrze było mieć przy sobie cesarstwo, które równie dobrze mogło im zagrażać. W 1864 doszło do wojny duńskiej między Danią, Austrią i Prusami. W wyniku walk o ziemie, Prusy zyskały Szlezwik. Konflikt dotyczący zarządzania księstwami i zjednoczenia stał się jednak dla Bismarcka pretekstem do wznowienia akcji zbrojnych i w zaowocował wojną austriacko- pruską. Największa bitwa rozegrała się w roku 1866 pod Sadową, a już miesiąc potem doszło do podpisania traktatu pokojowego na mocy którego Prusy zajęły Holsztyn i Wenecję. Najważniejszym skutkiem wojny był zdecydowanie rozpad Związku Niemieckiego. Kanclerz wcielił do państwa pruskiego także część ziem małych państw, sojuszników Austrii. To właśnie dzięki decyzjom Bismarcka Prusy przestały być krajem rozbitym terytorialnie.

Już w 1867 pod przewodnictwem Prus utworzono Związek Północnoniemiecki, w którego skład weszło 19 krajów niemieckich, leżących na północ od rzeki Men. Do federacji nie należały katolickie kraje południa Niemiec, jednak pod presją Prus zawarły ze związkiem unię gospodarczą i obronny układ wojskowy. Mimo, iż sytuacja już w chwili utworzenia Związku klarowała się dobrze, państwo niemieckie dążyło do jeszcze większej niezależności terytorialnej i wpływów. Rosnące znaczenie Prus niepokoiło Napoleona III, który tracił wpływy w południowych krajach niemieckich. Władca Francji był zdecydowanie przeciwny zjednoczeniu i rozpoczął przygotowania do wojny. Ponieważ agresorem była Francja, po stronie niemieckiej stanęły kraje południa Niemiec, zobowiązane układem obronnym. Wojnę toczyły praktycznie całe Niemcy. Podczas licznych walk i potyczek nie doszło do konkretnych, nowych nabytków terytorialnych i już w 1871r. we Frankfurcie nad Menem podpisano traktat pokojowy. Na jego mocy Niemcy zyskały Alzację i częsć Lotaryngii.

W grudniu 1870r. do Związku Północnoniemieckiego przyłączyły się kraje południowoniemieckie, a już w styczniu 1871r. w Wersalu ogłoszono powstanie cesarstwa niemieckiego, które oficjalnie nazwano III Rzeszą Niemiecką. Zgodnie z nadaną konstytucją Niemcy stały się federacją 22 państw i 3 wolnych miast. Dodatkowo, w latach 1872- 1878 Bismarck przystąpił do akcji „Kulturkampf”, która miała za zadanie ujednolicić państwo religijnie. Zakończyła się jednak niepowodzeniem.

Zarówno Niemcy jak i Włochy zmuszeni byli zaciekle walczyć o swoją jednolitość narodową i terytorialną. Udało im się to dzięki determinacji i licznym akcjom zbrojnym toczonym z państwami ościennymi. Często walki toczyły się o terytoria uprzednio zajęte w czasie wcześniejszych wojen, ale dzięki konsekwencji dowódców udało się je odzyskać. W przypadku Włoch, postaciami, które najbardziej zasłużył się w akcji zjednoczenia był premier Camillo Cavour i przywódca wojsk Garibaldi. Działali oni w imię narodu. W Niemczech wyróżniamy głównie premiera Ottona von Bismarcka, który wcielił swoje plany w życie i konsekwentnie dążył do zjednoczenia Niemiec oraz dowódca Helmuth von Motlke- także zasłużony dla ojczyzny. Pomimo, iż akcja zjednoczeniowa była ciężka do zrealizowania każdemu z państw się udało.